تملک اراضی موات

تصرف اراضی موات جرم است(ماده 690 قانون مجازات اسلامی) اما در شرایطی میتوان این اراضی را به صورت شرعی و قانونی تملک کرد. این شرایط چیستند؟ در این مقاله به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت:

تصرف قانونی از طریق احیای اراضی موات

اگر شخصی بتواند اراضی موات را احیا کند، یعنی بتواند یک زمین مرده را زنده کند میتواند به صورت قانونی و شرعی ، مالک آن زمین شود.

زمانی میگوییم یک شخص، یک زمین را آباد کرده است که ، آن زمین از حالت خرابی به حالت آبادانی درآید طوری که بتوان آن را باغ یا مزرعه نامید.

اما این احیا باید 5 شرط زیر را داشته باشد:

5 شرط تملک زمین موات از طریق احیاء

اگر قصد دارید زمین را به قصد تملک ، احیا کنید دقت کنید اراضی موات که قصد تصرف آن را دارید دارای ویژگی های زیر باشد:

شرط اول  : در تصرف مسلمانی نباشد

زمانی میتوان زمین موات را احیا نمود که در تصرف مسلمانی نباشد. مفهوم مخالف این شرط آن است که اگر زمین در تصرف غیر مسلمان باشد؛ تصرفات او اثری ندارد و مسلمان میتوان زمین در تصرف غیر مسلمان را احیا و از راه احیا تملک نماید.

البته شاید به نظر رسد این با روایات منقول از ائمه مبتنی بر تجویز خرید زمین از غیر مسلمان در تعارض باشد، اما باید دانست که این دو وحدت موضوع ندارند؛ در روایات منقول از ائمه درباره خرید زمینی پاسخ داده شده که پس از احیا به مالکیت غیر مسلمان درآمده، اما در این فرض، ملک تنها در تصرف غیر مسلمان است، بی آنکه آن را احیا کرده باشد و از راه احیای زمین به مالکیت او درآمده باشد.

به عبارت دیگر ، غیر مسلمان را تنها میتوان از حق تقدم ناشی از تصرف بر زمین موات محروم ساخت در حالی که مالکیت او بر زمین را باید محترم دانست.

دوم در حریم ملک آبادی نباشد

در فقه برای املاک، قایل به حریم هستند. از تذکره نقل شده که “اختلاف نظری بین فقها وجود ندارد کحه موارد زیر قابل احیا نیست و به وسیله احیاء تملک حاصل نمیشود: حریم آبادی، حریم روستا از قبیل ساختمان قنات و آب و مراتع و بیشه ها و جنگل ها، حریم چاه، جوی آب، دیوار ، چشمه و حریم هر ملکی” (تذکره الفقهاء ، ج 2 ، ص 410 به نقل از آیت الله رضوانی، همان).

جامع المقاصد در این باره ادعای اجماع کرده. صاحب تحریرالوسیه در این زمینه نوشته است:” اگر زمینی که موات اصلی است، حریم روستایی آباد و مملوک باشد، احیاء آن برای غیر مالک جائز نیست و به فرضی هم که آن را احیاء کند مالک نمیشود، توضیح اینکه وقتی کسی یا کسانی سرزمینی را جهت خانه سازی یا مزرعه یا باغ احیاء میکنند مقداری از زمین های چهارطرف آن نیز به تبع آنچه احداث شده حکم آنها را پیدا میکند که ملک احیاء کننده میشود، البته آن مقداری که انتفاع کامل از احداث شده ها بستگی به آن مقدار داشته باشد و عرفا و عادتا از مصالح آن به حساب آید و این مقدار زمین اطراف هر قریه و روستای احداث شده با حریم آن بدانند(خمینی، روح الله، تحریرالوسلیه)

سوم: محل عبادت تعیین نشده باشد

“برای امکان احیاء زمین موات و تملک از طریق احیاء شرط است که شارع مقدس آن زمین را به عنوان محل عبادت تعیین نکرده باشد همانند عرفه و منا و مشعر”(علامه حلی، شرایع الاسلام به نقل از آیت الله رضوانی)

بنابراین تصرف یا تملک اراضی موات در صورتی که آن اراضی به عنوان محل عبادت تعیین شده باشند، حتی در صورت احیاء امکان پذیر نیست.

چهارم: از زمین های اقطاع داده امام نباشد

زمینی را میتوان احیاء و از طریق احیاء تملک نمود که آن زمین از جمله زمین هایی نباشد که امام آن را به اقطاع داده باشد، هرچند موات باشد و از تحجیر خالی باشد.

به عبارتی، اگر زمینی، حتی موات را امام به عنوان اقطاع به کسی داده شده باشد، آن زمین به تملک او درمی آید بی آنکه برای تحقق مالکیت او احیا شرط باشد.

پنجم: قبلا کسی نزمین را تحجیر نکرده باشد

“گرچه صرفت تحجیر موجب مالکیت نیست، اما موجب الویت برای مالکیت تحجیر کننده است. اگر کسی زمینی را تحجیر کند، اما احیاء نکند حاکم میتواند او را به دو امر اجبار کند: اول اینکه زمین را احیاء کند. دوم اینکه از زمین مورد نظر رفع تصرف به عمل آورد” به نقل از آیت الله رضوانی، همان

در تحجیر شرط است که علاوه بر اینکه عملی باشد که دلالت بر اصل احیاء کند، دلالت بر مقداری که میخواهد احیا کند هم داشته باشد؛ ” احیایی موجب تحقق مالکیت میشود که زمین مرده ای را زنده کند و از حالت خرابی به آبادانی درآورد، و معلوم است که آبادانی زمین به این است که باغی و مزرعه ای بشود.

حال یا به اینکه خودش در آنجا خانه و زندگی داشته باشد و یا آنکه برای احشامش طویله و زاغه ای و آغلی درست کرده باشد و یا مثلا جایی برای خشکاندن میوه و انبار کردن هیزم و امثال اینها ساخته باشد. بنابراین در صدق عنوان احیاء باید کاری کرده باشد، و به جایی رسانده باشد که بر حسب تشخیص عرف مصداق یکی از عناوین زیر قرار گرفته باشد: یا عرف آنجا را مزرعه بداند و یا روستا و محل زندگی یک خانوار بشمارد و در صدق این عناوین تحقق اولیه آن کافی است و لازم نیست تمام جزئیات یک مزرعه را تکمیل کرده باشد تا احیاء صدق تکند(امام خمینی، همان 489)

نتیجه گیری

اگر قصد تصرف اراضی موات به صورت قانونی را دارید ، میتوانید با احیاء آن اراضی ، به صورت کاملا شرعی و قانونی مالک آن شوید. اما همانطور که در این مقاله آورده شد، تملک اراضی موات از طریق احیاء تنها در صورتی ممکن است که زمین مورد نظر دارای ویژگی های ذکر شده در بالا باشد.

پیشنهاد میکنیم برای کسب اطلاع از تمام جوانب امر و برای جلوگیری از اقدام ناصحیح، کتاب اراضی موات محمد موسوی مقدم که این مقاله قسمتی از آن بود را مطالعه کنید تا از تمامی جزئیات و شیوه های قانونی احیا و تملک اراضی موات مطلع شوید.

برای خرید و مطالعه کتاب کامل اراضی موات میتوانید روی تصویر زیر کلیک کنید