اراضی موات

اراضی موات زمین هایی است که مالک نداشته باشد و کسی از آن استفاده نمیکند(المصباح المنیر). در واقع اراضی موات به زمین هایی گفته میشود که هنوز آباد نشده و به ملکیت کسی در نیامده است(ابن اثیر)

در این مقاله خواهید خواند:

• تعریف اراضی موات در لغت و از نگاه قانون و فقه
• شرایط احیا و تصرف زمین موات

اراضی موات در لغت

برای تعریف اراضی موات لازم است تا تک تک کلمات آن را معنی کنیم:

• اراضی(جمع ارض) = زمین
• موات(جمع موت)= مرده

بنابراین در لغت:

اراضی موات  = زمین های مرده

اراضی موات از نگاه قانون

طبق ماده 27 قانون مدنی اراضی موات یعنی زمین هایی که معطل افتاده و آبادی و کشت و زرع در آنها نباشد.

این تعریف به ظاهر مبهم و ناقص است، اما برای درک بهتر مفهوم زمین موات باید بیشتر در این ماده دقت نمود. با تجمیع قسمت ابتدایی و پایانی ماده 27 قانون مدنی میتوان تعریف کاملتری از زمین موات به دست آورد.

در صدر ماده 27 آمده است: اموالی که ملک اشخاص نمیباشد و افراد مردم میتوانند آنها را مطابق مقررات مندرجه در این قانون و قوانین مخصوصه مربوط به هره یک از اقسام آن تملک کرده و یا از آن استفاده کنند مباحات نامیده میشود مثل اراضی موات و ….

زمین موات از نگاه فقها

آیت الله گلپایگانی:

«زمین موات زمینی است که سابقه احیا ندارد و یا کسی نداند که سابقه احیا دارد، که در این صورت یا آن معامله موات میشود

محمد باقر سبزواری :

«زمین موات زمینی است که از آن بهره‌برداری نمی‌شود و عدم بهره‌برداری به دلیل معطل و بیکار ماندن زمین است، به وجهی که سود بردن در آن مشکل باشد به‌گونه‌ای که در عرف مردم، آن زمین، مواد و غیره آباد شمرده شود

شهید اول:

«زمین موات، زمینی است که از آن استفاده نمی‌شود، به‌جهت بیکار ماندن آن یا به‌سبب نی‌زار شدن آن یا بریده شدن آب از آن، یا فرو رفتن آب و مستولی شدن بر آن.»

امام خمینی (ره)

موات آن زمین معطلی است که انتفاعی از آن برده نمیشود یا به جهت قطع شدن آب از آن یا برای استیلای آبها یا ماسه ها یا شوره نمک یا سنگها بر آن یا به جهت بیشه شدن و پیچیده شدن نی و درختها در آن یا به جهت غیر اینها و مواد بر دو قسم است:

اول: موات اصلی و آن زمینی است که به ملک و احیا مسبوق نباشد؛ اگرچه احراز آن غالباً بلکه به طور کلی مشکل بلکه ممنوع است، و ملحق به آن می باشد زمینی که مسبوق بودن آن به ملک و احیا معلوم نباشد.

دوم: موات عارضی است، و آن زمینی است که خرابی و موات بعد از حیات و آباد بودنش بر آن عارض شود مانند زمینی مندرسی که دارای آثار نهر ها و مانند اینها است. و قریه های مخروبی که آثار آبادانی آن باقی مانده است.

شرایط تصرف (مالک شدن) زمین موات

میتوان تحت شرایطی یک زمین مرده را زنده کرد و از همین طریق مالک آن شد. اما احیا و تصرف اراضی موات نیازمند وجود شرایطی است. در ادامه مقاله نگاهی به این شرایط می اندازیم:

شرایط احیا و تصرف زمین موات از نگاه شهید اول

شروط آباد کردن زمین که موجب ملکیت آن برای آباد کننده است ۶ چیز است:

۱-دست دیگری، روی آن زمین نباشد.

۲-پیش‌از بایر شدن در گذشته نیز کسی مالک آن نبوده باشد.

۳-آن زمین بایر، حریم آبادی نباشد.

۴-محل پرستش خدا نباشد.

۵- از زمین‌هایی نباشد که آن را پیغمبر صلی الله علیه و آله. یا امام علیه السلام ، تیول کسی قرار داده باشد.

۶- سنگ چینی نشده باشد.

شرایط احیا و تصرف اراضی موات از نظر امام خمینی

امام خمینی (ره) در این خصوص می نویسد: احیایی که مفید ملک است، عبارت است از این که زمین مرده را زنده نماید و آن را از صفت خرابی به آبادی در آورد، و معلوم است که عمارت زمین یا به این است که مزرعه یا باغ شود.

و یا به این است که مسکن و خانه شود و یا محل آرمیدن گوسفندان و گله‌ها است.

و یا برای حاجات دیگر مانند خشک کردن میوه‌ها است. ‌یا جمع نمودن هیزم یا غیر این‌ها است.

پس در صدق احیای موات، حتماً باید در آن عمل انجام دهد و آن را به‌حدی برساند که یکی از عنوان‌های آمر به آن صدق کند به این‌که بر آن مزرعه یا خانه مثلاً یا غیر این‌ها عرفاً صدق کند و تحقق اولین مراتب وجود عمارت کفایت می‌کند و رسیدن عمارت آن به حد کمال معتبر نمی‌باشد.

آنچه که در احیا معتبر است، به اختلاف عمارتی که محیی آن را قصد دارد، مختلف می‌باشد؛ پس آنچه که در احیای موات جهت مزرعه یا باغ نمودن معتبر از غیر آن‌چیزی است که در احیای آن جهت مسکن و خانه معتبر می‌باشد.

چگونه اراضی موات را احیا کنیم؟

اگر شخصی روی زمین مرده کار کند، به طوری که آن زمین زنده و آباد شود میتواند تحت شرایطی مالک آن شود. پیش از دانستن این شرایط بهتر است بدانیم چگونه میتوان یک زمین مرده را احیا کرد؟

بهتر است نظر متخصصان این زمینه را بدانیم:

احیا از نظر دکتر سید حسن امامی:

قانون مدنی مثال های متدوال احیاء را که زراعت و درخت‌کاری و بنا باشد ذکر نموده و اقسام دیگر را به کلمه و غیره (در ماده ۱۴۱) اکتفا کرده‌است.

بنابراین هرگاه کسی زمینی را حفر و استخر برای جمع‌آوری آب بسازد و یا قطعه زمینی را مسطح کند و بکوبد و خاک آجر بریزد، برای بازی تنیس، آن زمین را آباد کرده‌است.

احیا کردن، بدون آنکه احیاکننده قصد تملک داشته باشد موجب تملک نمی‌شود، مثلاً هرگاه مسافری به محلی می‌رسد و زمین را برای مدتی که در آن‌جا می‌ماند آباد و گل‌کاری نماید مالک آن نمی‌گردد.

نتیجه گیری کلی

به طور کلی جزئیات احیا و تصرف اراضی موات نیازمند مطالعه بیشتری است. زیرا ممکن است شرایط و بندهای خاصی در قانون وجود داشته باشد که از چشم شما پنهان مانده اند و ممکن است موجب محرومیت شما از مالکیت زمین مواتی شود که قصد احیای آن را دارد.

بنابراین پیشنهاد میکنیم که مطالعه خود را در این زمینه بالا ببرید. به این منظور کتاب اراضی موات نوشته محمد موسوی مقدم ، وکیل پایه یک دادگستری را به شما معرفی میکنیم تا با مطالعه آن اطلاعات خود را در این زمینه تکمیل بفرمایید.

برای خرید این کتاب روی تصویر زیر کلیک کنید