تعریف جرم پولشویی از نظر قانون مبارزه با پولشویی مصوب 02/11/1386
پولشویی چیست ؟
قانونگذار ایران با تصویب قانون مبارزه با پولشویی در تاریخ 02/11/1386 اقدام به جرم انگاری پولشویی نموده است و جرم پولشویی را به شرح ماده 2 قانون مبارزه با پولشویی تعریف کرده است. اما همانند تمامی کنوانسیونهای بین المللی به جای ارائه تعریفی از پولشویی، مصادیق جرم پولشویی را بیان کرده است در این ماده آمده بود:
«جرم پولشویی عبارت است از:
- الف– تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت های غیرقانونی با علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.
- ب- تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهان کردن منشا غیرقانونی آن با علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده یا کمک به مرتکب به نحوی که وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نگردد.
- ج- اخفا یا پنهان یا کتمان ماهیت واقعی منشاء ، منبع، محل، نقل و انتقال، جابه حایی یا مالکیت عوایدی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم تحصیل شده باشد».
نکات مهم تعریف پول شویی
نکته هایی که در این تعریف بسیار قابل توجه است این است که:
- اولاً؛ قانونگذار بین فعالیتهای غیر قانونی و جرم قائل به تفکیک و تمیز نشده است. در حالیکه الزاماً هرفعالیت غیرقانونی، جرم محسوب نمیشود، به عبارتی دیگر هرفعل یا ترک فعل مجرمانه ای الزاماً، غیر قانونی است. هر فعالیت غیر قانونی ایی، جرم محسوب نمیشود.
- ثانیاً؛ در بند الف صرف «تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیتهای غیر قانونی با علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم است آمده باشد» پولشویی دانسته شده است. به موجب حکم مقرر در این بند از یکسو مواردی چون ماده 662 قانون مجازات اسلامی که مداخله در اموال مسروقه را جرم و مستوجب مجازات حبس از 6 ماه تا 3 سال و تا 74 ضربه شلاق میدانست نسخ ضمنی شده است. در نتیجه هر شخصی هر مالی که از ارتکاب فعل یا ترک فعل مجرمانه به دست آمده باشد را با علم به منشاء مجرمانه آن تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده نماید، مرتکب بزه پولشویی شده است و از سوی دیگر به موجب این بند برای تحقق جرم پولشویی ، سوءنیت خاصِ «اخفاء یا پنهان یا کتمان کردن، ماهیت واقعی منشاء مجرمانه آن مال» ضروری دانسته نشده است.
نتیجه گیری نکات مهم
در نتیجه هرگاه “الف” با علم به اینکه “ب” در اثر ارتکاب بزه سرقت یک عدد ساعت مچی به دست آورده است و الف ساعت مسروقه را از ب تحویل گرفته و به دست خود ببندد و از آن استفاده نماید، الف مرتکب جرم پولشویی شده است حتی اگر الف به دوستانش اعلام کند که این ساعت را ب ربوده و به او هدیه کرده است.
این در حالی است که به نظر میرسد پولشویی دانستن صرف استفاده از اموال ناشی از جرم، بدون آن که استفاده کننده قصد اخفا یا تغییر ماهیت مجرمانه آن را داشته باشد، منطقی به نظر نمیرسد.
هرچند در کنوانسیون پولشویی شورای اروپا مصوب 1990 «تحصیل، مصرف یا استفاده از اموال با علم به این که این اموال از اعمال مجرمانه ناشی شدهاند» و کنوانسیون پالرمو نیز «تحصیل یا تصرف یا استفاده از اموال با علم به این که چنین اموالی منافع حاصل از جنایت میباشند پولشویی دانسته شده است، اما پولشویی دانستن صرف مداخله در اموال ناشی از جرم بدون داشتن سوءنیت خاص تغییر یا پنهان نمودن ماهیت مجرمانه آن، با هدف جرم انگاری پولشویی در تعارض است.
اصلاح تعریف پولشویی از نظر قانون مبارزه با پولشویی در 03/07/1397
در جریان اصلاح قانون مبارزه با پولشویی در 03/07/1397 متن ماده 2 قانون مذکور به شرح زیر اصلاح شد:
« پولشویی عبارت است از:
- الف ـ تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از ارتکاب جرائم با علم به منشأ مجرمانه آن.
- ب ـ تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهان یا کتمان‌کردن منشأ مجرمانه آن با علم به اینکه به طور مستقیم یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به‌دست آمده یا کمک به‌مرتکب جرم منشأ به‌نحوی که وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نشود.
- پ ـ پنهان یا کتمان‌کردن منشأ، منبع، محل، نقل و انتقال، جابه‌جایی یا مالکیت عوایدی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد.
تبصره ها
تبصره۱ـ هرگاه ظن نزدیک به علم به عدم صحت معاملات و تحصیل اموال وجود داشته باشد مانند آن که نوعاً و باتوجه به شرایط امکان تحصیل آن میزان دارایی در یک زمان مشخص وجود نداشته باشد مسؤولیت اثبات صحت آنها برعهده متصرف است. منظور از علم در این تبصره و تبصره (۳) همان است که در قانون مجازات اسلامی برای علم قاضی تعریف شده است.
تبصره۲ـ دارا شدن اموال موضوع این قانون منوط به ارائه اسناد مثبته می‌باشد. علاوه بر این چنانچه ارزش اموال مزبور بیش از ده میلیارد (۱۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال برای سال پایه و معادل افزایش‌یافته آن بر اساس نرخ تورم برای سالهای بعد باشد وجود سابقه از آن در سامانه‌های مربوطه مطابق قوانین و مقررات لازم است. عدم تقدیم اسناد مثبته که قابل راستی‌آزمایی باشد به حکم دادگاه مستوجب جزای نقدی به میزان یک‌چهارم ارزش آن اموال خواهد بود، در این صورت اصل مال موضوع قانون تا زمان رسیدگی قضائی توقیف می‌شود. چنانچه پس از رسیدگی اثبات شود دارا شدن مشروع بوده از مال رفع توقیف و در غیراین‌صورت ضبط می‌شود.
تبصره۳ـ چنانچه ظن نزدیک به علم بر تحصیل مال از طریق نامشروع وجود داشته باشد در حکم مال نامشروع محسوب و مرتکب درصورتی‌که مشمول مجازات شدیدتری نباشد به حبس درجه شش محکوم می‌شود. در هر صورت مال مزبور ضبط خواهد شد مگر اینکه تحصیل مشروع آن اثبات شود.»
توجه به این نکته ضروری است که با وجود اصلاح متن ماده 2 توسط مجلس شورای اسلامی اگرچه ایراد مذکور در بند اولا: رفع شده است و قانونگذار به درستی به جای اقدامات غیرقانونی از اقدامات مجرمانه استفاده است اما متاسفانه ایراد دیگری بر جای گذاشته است.
ویژگی پول شویی
نکته قابل تامل این است که ویژگی بارز پولشویی این است که اقدام پولشو باید « به منظور پنهان یا کتمان‌کردن منشأ مجرمانه» انجام گیرد در حالی که در بند الف ماده 2 اصلاحی قانون مبارزه با پولشویی این نکته مغفول افتاده است و با وجود این که در بندهای ب و ج به این امر توجه شده است اما در مورد مصادیق مذکور در بند الف ماده 2 قانون مبارزه با پولشویی به این نکته مهم توجه نشده است.
در نتیجه « تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از ارتکاب جرائم با علم به منشأ مجرمانه آن» حتی اگر این اقدام بدون قصد پنهان یا کتمان کردن منشاء مجرمانه مال ناشی از عمل مجرمانه انجام پذیرد، پولشویی خواهد بود.»
برای مطالعه بیشتر ، کتاب پولشویی نوشته محمد موسوی مقدم وکیل پایه 1 دادگستری را مطالعه بفرمایید.
